بازآفرینی محلات مرکزی شهر

چکیده  اگرچه محلات مرکزی شهر در گذشته مرکز تعاملات و فعالیت های اجتماعی و اقتصادی متنوعی بوده اما امروزه به علت مشکلات عدیده که از آن ها تحت عنوان فرسودگی یاد می شود هویت این محلات روز به روز کمرنگ تر شده و  به تبع آن کارایی خود را از دست داده است. به همین دلیل، توجه به این گونه محلات و مداخله در آن ها امری ضروری به نظر می رسد. یکی از روش های نوین مداخله در بافت های قدیمی و تاریخی محلات رویکرد بازآفرینی است، در واقع بازآفرینی با توجه توامان به ابعاد کالبدی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی سعی در احیا، تجدید حیات و نوزایی شهری و یا به عبارتی به دنبال دوباره زنده شدن بافت شهر است. این پژوهش با هدف ساماندهی و ارتقاء هویت تاریخی محلات که برخاسته از باور ها و نیاز های ساکنین آن است با توجه به اصول انگاره بازآفرینی و با استفاده از روش های مطالعات کتابخانه ای و مطالعات اسناد فرادست به دنبال بهبود وضعیت محلات است و در راستای رسیدن به این هدف مداخلات کالبدی و غیر کالبدی اعم از باز تعریف مرکز محلات و زیر محلات، ارتقاء نظام دسترسی، افزایش سطح فضای سبز، عطف توجه به عناصر تاریخی و ارزشمند، نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده و ارتقای حس تعلق ساکنین و تشویق به سکونت در این محله و ... پیشنهاد شده است. با دخالت دادن این عوامل در سازمان فضایی محلات می توان به محلاتی دست پیدا کرد که نه تنها با مشکلات بی هویتی و فرسودگی دست و پنجه نرم نمی کند بلکه برخوردار از شرایط سکونتی و فعالیتی متعادل هستند

سیر تکامل رویکردها، سیاست ها و برنامه های حفاظت و بازآفرینی 2-1-4 دهه هفتاد را می توان تأکید مشخصی بر ارزش های اجتماعی میراث، دهه هشتاد را تأکید بر پتانسیل های اقتصادی میراث و delbery دهه نود را تمرکز بر موضوع یکپارچگی در حوزه حفاظت دانست ( .) در ادامه 1390 , به نقل از حناچی و فدایی نژاد، 2009 در دهه  م در واکنش به انتقادات ایجاد شده پیرامون طرح های توسعه مجدد و توسعه مستغلات در دهه 1990  م، تلاش 1980 هایی به منظور صیانت از مکان های تاریخی صورت می گیرد و مشارکت اجتماع محلی و شهروندان در فرآیند حفاظت و بازآفرینی، به رسمیت شناخته می شود. همچنین توقعات نسبت به کیفیت برنامه های بازآفرینی ارتقاء می یابد. دیگر نوسازی کالبدی کافی نمیباشد، بلکه جنبه های دیگری همچون افزایش اشتغال، کاهش فقر، محرومیت اجتماعی، پیش بینی تسهیلات اجتماعی و تمهیدات آموزشی، مورد توجه قرار می گیرند. از این رو، از دهه  م به بعد، رویکرد حفاظت و بازآفرینی یکپارچه  مورد توجه 1990 قرار می گیرد. در این رویکرد ضمن توجه همه جانبه به طیف متنوعی از ارزش ها اعم از تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به Larkham تعمیم قلمرو حفاظت و بازآفرینی یکپارچه در بسترهای سیاسی، برنامه ریزی وآموزشی پرداخته می شود( , به نقل 1999 .)1390از حناچی و فدایی نژاد،
 
 -انواع بازآفرینی 5-1-2 سه نوع کلی بازآفرینی شهری را می توان معرفی نمود(  :)1391به نقل از نوریان و آریانا، UNEP,2004 . بازآفرینی تحمیلی: این نوع بازآفرینی پس از متروک ماندن طولانی مدت یک زمین رهاشده و یا از بین رفتن شدید شرایط 1 زندگی در یک منطقه انجام می شود (مانند: داکلند لندن)  . بازآفرینی فرصت طلبانه: این نوع بازآفرینی در جایی که سرمایه گذاران خصوصی و دولتی زمین های در دسترس را برای 2 پروژه های بزرگ تحت نظر دارند، انجام می شود(مانند: بارسلونا، آتن)   . بازآفرینی پیشگیرانه یا آینده مدار: این نوع بازآفرینی در مناطقی که ساختارهای اقتصادی و اجتماعی رو به زوال نهاده اند، 3 انجام می شود (مانند: استانبول، آلپو، الکساندریا)   
www.SID.ir
Archive of SID
 
  - اهداف و اقدامات بازآفرینی شهری 6-1-2 هدف از اجرای سیاست های بازآفرینی شهری و برنامه های تجدید حیات شهری، ارتقاء شرایط کیفی زندگی در سکونت گاه ها از طریق ایمن سازی و مقاوم سازی ساختمان ها، توسعه و بهبود زیرساخت های شهری، تأمین خدمات شهری مورد نیاز، آموزش ساکنان، ایجاد فرصت های شغلی، تقویت نهادهای مدیریت محلی و دفاتر خدمات محله ای مردم نهاد، الگوسازی و ترویج قواعد و دستورالعمل های کیفی ساخت و ساز است. سند برنامه ریزی منتشره در سال  میلادی توسط دولت فرانسه ،برنامه شهرهای 2000 اجتماعی در آلمان، سند بسوی یک نوزایی شهری در انگلستان و برنامه شهرهای بزرگ در هلند از سیاست ها و برنامه های مرتبط در این زمینه اند. کشورهای اروپای غربی هر یک با توجه به ساختار سیاسی و نظام برنامه ریزی شهری خود بدین امر مبادرت ورزیده اند، ولی علی رغم تفاوت ها در قوانین، برنامه ها و مدل های مواجهه بین کشورها، اسناد و قوانین فوق نشان از توجه ویژة آن ها به موضوع ارتقاء محیطی، توسعة اقتصادی و شمول اجتماعی است که پایه های اساسی سیاست باز آفرینی شهری را تشکیل   حبیبی وکشاورز).،  به نقل از پوراحمدIzadi،2006 میدهند( : ) هدف عمده بازآفرینی شهری را تعیین پنج عنصر زیرمی داند 2000( 2رابرتز - رابطه بین شرایط فیزیکی فضای شهری و محرومیت های اجتماعی 1 - نیاز به حضور به مسائل مربوط به مسکن و بهداشت در مناطق شهری 2 - جذابیت ایجاد ارتباط بین بهبود اجتماعی با پیشرفت های اقتصادی 3 - مهار رشد شهری 4 . - نقش در حال تغییر و ماهیت سیاست 5 : )1391دیگر اهداف بازآفرینی به قرار زیر است (نوریان و آریانا،   اهداف اقتصادی: جذب سرمایه گذاری، ایجاد اشتغال، نو شدن اقتصاد شهر، بهبود توزیع ثروت.   اهداف اجتماعی: جذب نهادها و سازمان های آموزشی و پژوهشی، رسیدن به ارزش ها و ترجیحات جامعه و گروه های  مختلف اجتماعی، سازماندهی مجدد ساز وکارهای انطباق تصمیم با مردم سالاری، افزایش میزان فضای همکاری و مشارکت، توجه به تعاملات میان سازمان ها و نهاد ها و روابط درونی آن ها.   اهداف محیطی: ارتقای محیط زیست، مبارزه با آلودگی ها.   اهداف کالبدی: حل مشکل فرسودگی کالبدی، گسترش امکانات سکونت در شهر و توسعه زیر ساخت های محلی، ارتقای  میراث معماری )در هسته های تاریخی( و گردشگری شهر. مشارکت  ، )شامل مشارکت مردمی، مشارکت بین سازمانی  برنامه ریزی راهبردی،( مشارکت (بین سازمان ها و مردم و سایر ذینفعان )شامل مقابله با فرسودگی و افت شهری، مشکل گشایی و درگیر ساختن تمام ذینفعان( و توجه به اهداف پایداری (شامل پایداری اقتصادی، اجتماعی و محیطی و پایداری عمل برنامه ریزی( عناصر اصلی رهیافت بازآفرینی شهری را تشکیل می دهند .
 
                                                 2 Roberts
www.SID.ir
Archive of SID
 
 
اقدامات اصلی به منظور برنامه ریزی در قالب اهدافی که برای بازآفرینی شهری تعریف شده است، را در پنج بخش مجزا می توان معرفی نمود (  : )1391 به نقل از نوریان و آریانا، Batey,2000 نخست، ایجاد چارچوبی برای تحلیل مشکلات شهری و شناسایی توان بالقوه توسعه؛  دوم، ایجاد یک راهبرد همه جانبه برای یک ناحیه و تهیه پیشنهادات تفصیلی اجرایی و اقدام برای اجرای آن ها؛  سوم، شناسایی محدودیت ها، فرصت ها و منابع مورد نیاز برای اجرای پیشنهادات؛  چهارم، ایجاد چارچوبی برای مدیریت، تقسیم وظایف و شناسایی منابع در بازآفرینی شهری؛  و در بخش پنجم و نهایی، ارزیابی و مرور تمامی عملکردهای فوق مورد توجه قرار می گیرد.
 
 -رویکرد بازآفرینی و راهبردهای آن 2-1-7 بازآفرینی شهری به دنبال حل مشکلات فرسودگی شهری از طریق بهسازی مناطق محروم و در حال اضمحلال در شهرهاست. این رویکرد تنها به دنبال باززنده سازی مناطق متروکه نیست، بلکه با مباحث گسترده تری همچون اقتصاد رقابتی و کیفیت زندگی به خصوص برای کسانی که در محلات فقیرنشین زندگی می کنند، سروکار دارد. به صورت ایده آل بازآفرینی شهری مشتمل بر  حبیبی وکشاورز، ، فرموله کردن اهداف سیاسی، اجرای آن ازطریق برنامه های اجرایی و بازنمایی مداوم عملکرد است (پوراحمد .) این رویکرد مفهوم جامعی است که به معنای بهبود وضعیت نواحی محروم در جنبه های اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و 1389 فرهنگی می باشد. این نوع نگاه به مرمت، پاسخی در مقابل چالش های نوظهوری چون جهانی شدن، تغییرات ساختاری و عدم تعادل های فضایی ناشی از رشد گستردة شهرها می باشد. معاصرسازی تأکید خاص بر مقیاس محلی، تنوع فرهنگی و کنش متقابل   .)در واقع در رویکرد بازآفرینی 1389 حبیبی وکشاورز ، ،  به نقل از از پوراحمد 1386 میان انسان و مکان زندگی او دارد (حاجی پور، توجه به حفظ ارزش های فرهنگی و حفظ ثروت های بومی و تاریخی، انتقاد از ساخت و سازهای دارای یک نوع کاربری به جای کاربری های متعدد، توجه به اقدامات کیفی به موازات اقدامات کمی، مشارکت گروه های اجتماعی در فرایند بازآفرینی و غیره مشهود  .)1389 حبیبی وکشاورز، ، می باشد ( پوراحمد بازآفرینی شهری، به مثابه روایتی فراگیر و یکپارچه از مرمت شهری، جریانی است که از یک سو به تمامی وجوه و محدودیت های امر توسعه در بطن شهر موجود توجه می کند و از سوی دیگر، به تدارک فرصت و استفاده از هر فرصتی برای تبدیل ساختن آن به ابزار یا راهی برای رسیدن به توسعه می پردازد. در این میان، بازآفرینی، نیروهای محرکه و دستاویزهای متنوعی را به عنوان محور یا هدف خود برگزیده و یا به تعبیری با استفاده از رویکردهای گوناگون، فرصت های متنوّع توسعه ای را فراروی خود قرار داده است. به این ترتیب و طی مدت زمانی که از آغاز تکوین جریان بازآفرینی در شهرها می گذرد، تعداد و فراوانی رویکردهای مرتبط با آن، بسیار گسترده بوده است . رویکردهای اصلی را که تا به امروز برای بازآفرینی شهری وجود داشته است، در شش محور اصلی فرهنگی،   .)1389 محیط زیست، طراحی، اقتصاد، اجتماع و قانون خلاصه کرده است. (لطفی،  ) راهبردهای اصلی زیر را برای رویکرد بازآفرینی تعریف کرده اند:1389پوراحمد و همکارانش (
www.SID.ir
Archive of SID
 
 
 -فرهنگ ابزاری در بازآفرینی (بازآفرینی فرهنگ محور): 1
 
توجه به نقش فرهنگ، استفاده از ارزش های تاریخی و فرهنگی به عنوان منابعی برای توسعه و همچنین توجه به گذران اوقات فراغت مردم، مهم ترین وجوه این گرایش هستند.  : -مباحث زیست محیطی و کالبدی در بازآفرینی 2 از اواخر دهة  و اوایل دهة 1960  به بعد، توجه به محیط زیست و مباحث زیست محیطی، به عاملی تعیین کننده و اساسی 1970 در برنامه ریزی شهری تبدیل شد. این برهة زمانی را می توان آغاز توجه جدی به امور زیست محیطی تلقی کرد. با طرح مفهوم پایداری  و واژه توسعة پایدار در دهة  و انتشار گزارش برانت لند در سال 1980   محیط زیست بصورت سر فصلی اساسی در ،1987 مباحث مرمت و بازآفرینی شهری  درآمد.  - صنعت زدایی فرصتی برای بازآفرینی شهری : 3 از اواخر دهة  و اوایل 1970   دگرگونی کالبدی مناطق ویران شده به خصوص در نواحی قبلأ صنعتی نیمه ویران، گرایشی ،1980 بین المللی یافته است. هال استدلال می کند که جهانی شدن به موجی از صنعت زدایی در شهرهایی انجامید که انبوهی از صنایع تولیدی قدیمی تر و با قدرت رقابت کمتر را در خود جای داده بودند.  -خدماتی شدن، تجدید ساختار کارکردی و بازآفرینی شهری: 4 همزمان با افول صنایع سنگین سنتی، فعالیت های اقتصادی به بخش سوم یا بخش خدمات انتقال یافت. این بازسازی تولید، منابع بسیاری را در درون شهرها خالی شده و ویران رها ساخته است همة مناطق بدون منبع اصلی اشتغال آنها رها شدند و از آنجا که مغازه ها و خدماتی که روزگاری از سوی جمعیت شاغل حمایت می شدند، قادر به ادامه حیات نبودند، موجب تنش های اجتماعی و افول اقتصادی ثانویه گردید. به این ترتیب، بازسازی مناطق صنعتی قدیمی به کانون فعالیت های بازآفرینی تبدیل شد.   :3 -توسعة از درون، بازآفرینی و  بروان فیلد 5 گزارش سال  دولت بریتانیا نشان می دهد که فرسودگی هسته های مرکزی شهرها، نه تنها به دلیل وضعیت اقتصادی 1997 خانوارها و ساکنین این مراکز، بلکه به خاطر بحرانی شدن کل مکانیسم اقتصادی بخش های درونی شهرها می باشد. به همین دلیل موضوع احیاء اقتصادی  به میان می آید. در انگلستان و ایالت متحده، اهمیت توسعه  از درون، با به کارگیری واژة بروان فیلد، به معنای زمین های درون شهرها که قبلاً موضوع ساخت و سازهایی بوده اند.  -نگرش مشارکتی و تعاملی شرط اساسی بازآفرینی : 6 فعالیت های شهرسازی دهة   بیشتر از نوع روش تعاملی بوده است. تحقق عملی اختیار دادن به جامعة محلی از طریق ، 1970 فعالیت، سازماندهی، رهبری و ظرفیت سازی در جامعة محلی به تغییرات چشمگیری منجر شده است. نگرش مشارکتی و تعاملی، علاوه بر مورد فوق الذکر، کار مشارکتی چند سازمان را نیز شامل می گردد.